Image

Pokazy i rekonstrukcje

Dawna fabryka żelaza w Maleńcu to jedno z niewielu miejsc, w których można wziąć udział w pokazach zabytkowych urządzeń i maszyn produkcyjnych oraz w rekonstrukcjach historycznych technologii wytwórczych w zakresie kowalstwa, metalurgii i odlewnictwa. Autentyzm miejsca pozwala doświadczyć i w pełni przeżyć atmosferę i klimat XIX-wiecznego zakładu metalurgicznego z jego zapachami, hałasem i gwarem, którego nie da się porównać z niczym innym. Zainteresowani mogą wziąć udział w kilkunastu pokazach dawnych urządzeń i konstrukcji przemysłowych oraz w pokazach dawnych technologii wytwórczych.


Pokaz

Duże koło wodne („Marianna) 

Sercem dawnej fabryki żelaza w Maleńcu jest największe w Polsce, wciąż działające, drewniane koło wodne „Marianna” o średnicy 6,0 m i szerokości 3,80 m. Koło jest elementem unikalnego systemu napędowego walcarki duo nienawrotnej z 1843 roku. Za jego pomocą energia kinetyczna i potencjalna wody przekazywana jest na zintegrowany z kołem układ przekładni zębatych z 1837 roku, w tym duże koło pędne o masie 20 ton, znane jako „Szaleniec z Maleńca”. W trakcie pokazu prezentowane są zasady działania koła wodnego, jego obsługi i konserwacji: sterowanie dopływem wody za pomocą stawideł, piętrzenie wody w południowym korycie wody, sterowanie pracą koła wodnego za pomocą zasuwy, sposób dystrybucji energii z koła wodnego za pomocą wału drewnianego o długości 9 m na układ przekładni zębatych i walcarkę duo nienawrotną. 

 

Uczestnicy: szkoły podstawowe, szkoły średnie, osoby dorosłe

Odpłatność: 100,00 PLN

Czas trwania: 10 minut 

 

Uwagi:

Czas trwania pokazu zależy od aktualnego stanu wody w zbiorniku rezerwuarowym. Zbyt niski poziom wody w zbiorniku może uniemożliwić uruchomienie koła wodnego. 


Pokaz

Małe koło wodne („Franciszek”) 

W pierwotnym okresie działalności malenieckiej fabryki żelaza, zainstalowane w niej urządzenia i konstrukcje przemysłowe, napędzane były przez zespół osiemnastu kół wodnych zanurzonych w nurcie rzeki Czarna Konecka (Maleniecka). Pozostałościami dawnego układu hydroenergetycznego są dwa koła wodne nadal pracujące w fabryce. Jednym z nich jest „Franciszek”, który napędza wał napędowy o długości 32 m, zainstalowany w hali gwoździarni. Koło to jest zintegrowane z unikalnym kołem zębatym, wyposażonym w drewniane zęby. W przypadku wystąpienia awarii pełniły one rolę bezpiecznika, chroniącego urządzenia przez zniszczeniem i uszkodzeniem. W trakcie pokazu prezentowane są zasady działania koła wodnego, jego obsługi i konserwacji: sterowanie dopływem wody za pomocą stawideł, piętrzenie wody w północnym i wewnętrznym korycie wody, sterowanie pracą koła wodnego za pomocą zasuwy, sposób dystrybucji energii z koła wodnego za pomocą wału drewnianego, koło zębate z drewnianymi zębami, przenoszenie napędu na I sekcję wału transmisyjnego. 

 

Uczestnicy: szkoły podstawowe, szkoły średnie, osoby dorosłe

Odpłatność: 50,00 PLN

Czas trwania: 10 minut

 

Uwagi:

Czas trwania pokazu zależy od aktualnego stanu wody w zbiorniku rezerwuarowym. Zbyt niski poziom wody w zbiorniku może uniemożliwić uruchomienie koła wodnego. 


Pokaz

Wał transmisyjny 

W XIX-wiecznych wiecznych zakładach przemysłowych dystrybucja energii pochodzącej z kół wodnych i maszyn parowych była realizowana za pośrednictwem parcianych lub skórzanych pasów transmisyjnych, zainstalowanych na kołach pasowych (szajbach) i poszczególnych urządzeniach. Koła pasowe były częścią wielosegmentowych, wałów transmisyjnych, których praca napędzała inne maszyny. Dawna fabryka w Maleńcu jest jednym z niewielu miejsc, w których nadal zobaczyć można pracujący XIX-wieczny wał napędowy. Podczas pokazu jego pracy prezentowane są m.in.: konstrukcja i obsługa wału, konserwacja wału i montaż pasów transmisyjnych, montaż i wymiana zębów drewnianych w przekładni zębatej, działanie wału i urządzeń napędzanych za jego pośrednictwem (szlifierki, prasa korbowa, nożyca dźwigniowa, wiertarka). 

 

Uczestnicy: szkoły podstawowe, szkoły średnie, osoby dorosłe

Odpłatność: 50,00 PLN

Czas trwania: 10 minut 

 

Uwagi:

Praca wału generuje hałas, który u najmłodszych może wzbudzać poczucie dyskomfortu. 


Pokaz

Gwoździarka mechaniczna 

Jednym z najważniejszych produktów wytwarzanych w staropolskich warsztatach metalurgicznych były gwoździe. W XVIII wieku na terenie Doliny Czarnej i Kamiennej funkcjonowały całe wsie i osady, których mieszkańcy trudnili się ręcznym wyrobem gwoździ. W I połowie XIX wieku pojawiły się pierwsze zautomatyzowane gwoździarki, które znacznie uprościły produkcję gwoździ, czyniąc z nich produkt wytwarzany masowo. W połowie XIX wieku na terenie Zagłębia Staropolskiego funkcjonowało około 250 wytwórni i fabryki gwoździ. Jedna z nich działała w fabryce żelaza w Maleńcu, gdzie do dziś zachowały się mechaniczne gwoździarki. Podczas pokazu jej pracy prezentowana będzie XIX-wieczna technologia mechaniczna technologia wyrobu gwoździ, a także zasady obsługi gwoździarki i warunki pracy na stanowisku gwoździarskim. 

 

Uczestnicy: szkoły podstawowe, szkoły średnie, osoby dorosłe

Odpłatność: 10,00 PLN

Czas trwania: 10 minut

 

 

Image
Image
Image