Zwiedzanie
Zespół zakładu przemysłowego w Maleńcu, to jeden z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych staropolskich zabytków techniki, który do dziś nie stracił swych pierwotnych funkcji użytkowych. W chwili uruchomienia fabryki (1784 r.) był to największy zakład metalurgiczny na ziemiach polskich. Jego elementem charakterystycznym był potężny i niespotykany nigdzie indziej układ hydroenergetyczny, składający się z zespołu 18 kół wodnych zanurzonych w nurcie rzeki Czarnej Koneckiej (Malenieckiej). W połowie XIX wieku dzięki olbrzymim nakładom inwestycyjnym poniesionym przez właścicieli fabryki, stała się ona najnowocześniejszym zakładem hutniczo-górniczym w całym Królestwie Polskim. W okresie powstania styczniowego w fabryce zorganizowano konspiracyjną produkcję broni i uzbrojenia na potrzeby walczących oddziałów powstańczych. Zainstalowane w niej urządzenia i konstrukcje przemysłowe w działalności wytwórczej wykorzystywane były aż do 1967 roku. Dziś maleniecka fabryka żelaza to najstarszy, wciąż działający zakład metalurgiczny na terenie dawnego Zagłębia Staropolskiego. Zgromadzone na jego terenie obiekty pozwalają na odbycie niezwykłej wędrówki po dziejach staropolskiej metalurgii i odlewnictwa.
Obiekt można zwiedzać według podstawowej ścieżki zwiedzania i fabularyzowanej ścieżki zwiedzania.
Obiekt można zwiedzać według podstawowej ścieżki zwiedzania i fabularyzowanej ścieżki zwiedzania.
Podstawowa ścieżka zwiedzania
Podstawowa ścieżka zwiedzania dostępna jest dla osób indywidualnych i grup zorganizowanych, zgodnie z harmonogramem zwiedzania (zobacz). Trasa zwiedzania prowadzi przez poszczególne obiekty i elementy wyposażenia zabytkowej infrastruktury zespołu zakładu przemysłowego w Maleńcu (XIX-XX w.). Umożliwia poznanie organizacji pracy i przestrzeni technologicznej w dawnym, staropolskim zakładzie metalurgicznym. Na stałej ekspozycji zgromadzono zabytkowe maszyny produkcyjne (walcarkę, gwoździarki, prasy korbowe, nożyce dyszlowe, dmuchawy, wiertarki, szlifierki, młot resorowy itp.) oraz konstrukcje wykorzystywane w działalności wytwórczej (piece grzewcze, gilotyny, tokarkę). W trakcie zwiedzania zobaczyć można m.in. rekonstrukcję stanowiska do konspiracyjnej produkcji broni i amunicji z okresu powstania styczniowego.
Czas zwiedzania: 60 min.
Program zwiedzania:
- Ścieżka zwiedzania: plac przyfabryczny-kafar-południowe koryto wodne-duże koło wodne („Marianna”)-hala walcowni-zabytkowe urządzenia i konstrukcje poprzemysłowe w hali walcowni-małe koło wodne („Franciszek”) i koryto wewnętrzne-hala gwoździarni-zabytkowe urządzenia i konstrukcje poprzemysłowe w hali gwoździarni-plac przyfabryczny.
Program podstawowej ścieżki zwiedzania można rozszerzyć o pokazy i rekonstrukcje historyczne (zobacz), warsztaty edukacyjne (zobacz), lekcje tematyczne (zobacz) oraz dodatkowe atrakcje (zobacz).
Fabularyzowana ścieżka zwiedzania
Fabularyzowana ścieżka zwiedzania dostępna jest dla grup zorganizowanych (minimum 25 osób), po wcześniejszej telefonicznej bądź mailowej rezerwacji i wyborze fabularyzowanego scenariusza ścieżki zwiedzania. Osoby indywidualne mogą zwiedzać obiekt według fabularyzowanej ścieżki zwiedzania w wybranych dniach, zgodnie z Harmonogramem zwiedzania według fabularyzowanej ścieżki zwiedzania (zobacz): osoby indywidualne. Program fabularyzowanego zwiedzania obiektu opiera się na licznych interakcjach z udziałem zwiedzających oraz fabularyzowanych postaci dawnych pracowników, zarządców i opiekunów malenieckiej fabryki żelaza. Obejmuje pokazy dawnych urządzeń i maszyn produkcyjnych, rekonstrukcje staropolskich tradycji wytwórczych, warsztaty edukacyjne, prezentacje filmowe i wiele innych.
Scenariusz (Sezon 2020)
Czas zwiedzania: 90 min.
Program zwiedzania:
Kuźnia Narodowa
Latem 1863 roku w starej fabryce żelaza w Maleńcu pojawili się emisariusze dowódcy jednego z powstańczych oddziałów walczących na terenie powiatu opoczyńskiego. Przybyli by odebrać partię broni potrzebnej do walki z Rosjanami. Broń tę zobowiązali się wyprodukować właściciele zakładu-Franciszek i Józef Bocheńscy, którzy własnym kosztem wyposażyli i umundurowali 30-osobowy oddział powstańczej jazdy. W należącym do nich zespole wielkopiecowym w Kawęczynie wyprodukowano ponad 1500 kos, które oprawione w drewniane drągi konnymi wozami rozesłano do leśnych oddziałów. Na potrzeby produkcji broni dla powstania w Maleńcu zorganizowano konspiracyjną wytwórnię kos i pik bojowych. W trakcie zwiedzania zakładu zwiedzający samodzielnie, pod kierunkiem kowala, wykonają kosę bojową. Na końcu zmontują 3-funtową, XIX-wieczną armatę czarnoprochową, taką samą, jaką w okresie powstania styczniowego odlewano w staropolskich zakładach metalurgicznych. Pod kierunkiem działowego nauczą się jej obsługi i bojowego zastosowania, strzelając na chwałę niepodległej.
Czas zwiedzania: 90 min.
Program zwiedzania:
- Ścieżka zwiedzania: plac przyfabryczny-kafar-południowe koryto wodne-duże koło wodne („Marianna”)-hala walcowni z wyposażeniem-małe koło wodne („Franciszek”)-koryto wewnętrzne-hala gwoździarni z wyposażeniem-kuźnia kowalska-świetlica wiejska-staw przyfabryczny-altana rekreacyjna.
- Postacie fabularyzowane.
- Pokazy dawnych urządzeń i maszyn, rekonstrukcje historyczne: duże koło wodne „Marianna” / małe koło wodne „Franciszek” (opcjonalnie), wał napędowy, gwoździarka mechaniczna, dawne technologie wytwórcze, montaż, obsługa i zastosowanie bojowe 3-funtowej XIX-wiecznej armaty czarnoprochowej z okresu powstania styczniowego.
- Dodatkowo: gry plenerowe (petanque, król).
Wnętrza dawnej fabryki żelaza w Maleńcu
System przekładni zębatych z 1837 roku
32 metrowy wał napędowy z 1855 roku
"Szaleniec z Maleńca": 20-tonowe koło zamachowe
"Marianna": największe, drewniane koło wodne w Polsce
Unikalna walcownia blach z 1843 roku
XIX-wieczne systemy przenoszenia energii
