Image

TICCIH - POLSKI KOMITET OCHRONY DZIEDZICTWA PRZEMYSŁOWEGO

Od 30 września do 1 października członkowie Komitetu TICCIH spotkali się na sesji wyjazdowej w Staropolskim Okręgu Przemysłowym na zaproszenie członka Komitetu Dyrektora  Zabytkowego Zakładu Hutniczego w Maleńcu Pana Macieja Chłopek.

Jest to najstarszy w Polsce okręg przemysłowy obejmujący tereny Gór Świętokrzyskich. W okresie I Rzeczypospolitej i Królestwa Polskiego istniejące tu zakłady, wykorzystujące siłę rzeki zajmowały się głównie wytopem łatwo dostępnego tu żelaza i produkcją przedmiotów z niego wykonanych. Dziś wiele z nich znajduje się w ruinie ale duża część przetrwała tworząc spięty szlakiem tematycznym unikatowy zespół zabytków, które obrazują historię przemysłu i jego przemiany w ciągu wieków. Potencjał tego obszaru był oparty o bogate złoża surowcowe, obfitość lasów (zapewniających hutom i fryszerkom drewno, którego zużywały ogromne ilości) oraz stosunkowo gęstą sieć wodną. Sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero w XVIII wieku, kiedy łatwiej dostępne złoża kruszców i rud żelaza zostały wyczerpane, a ogólna sytuacja kraju przestała sprzyjać bujnemu rozwojowi górnictwa i przemysłu. Próby reaktywacji świętokrzyskiego przemysłu miały miejsce w pierwszej połowie XIX wieku (działalność Stanisława Staszica) oraz w okresie międzywojennym XX stulecia, kiedy próbowano na bazie dawnych tradycji stworzyć Centralny Okręg Przemysłowy. Dziś tylko nieliczne z tych zakładów działają nadal, po większości pozostały pieczołowicie chronione relikty, inne całkowicie zniknęły z powierzchni ziemi. Przez kilka wieków w tych miejscach wykuwała się przyszłość polskiego przemysłu. Historię przemysłu i jego przemiany w ciągu wieków dziś obrazują zabytki techniki. Podczas sesji wyjazdowej zwiedziliśmy większość obiektów na  Szlaku Zabytków Techniki w województwie świętokrzyskim.                    

➡️Pierwszą miejscowością na Szlaku jest Maleniec, gdzie znajduje się dawny zakład hutniczy z 1784 r. oraz zachowana w idealnym stanie walcownia blach i fabryka gwoździ i moglibyśmy podziwiać nadal pracujące maszyny.

➡️W Starachowicach w Zakładzie Wielkopiecowym zwiedzaliśmy Muzeum Przyrody i Techniki im. Jana Pazdura. Wielki Piec z 1899 r., wieża wyciągowa, nagrzewnice powietrza, odpylniki gazu wielkopiecowego, kotłownia, maszyna parowa tworzą hutniczy ciąg technologiczny. Do zwiedzania udostępniono m.in. teren zakładów z wielkim piecem, halą mieszczącą olbrzymi koło napędowe oraz kolejkę fabryczną.

➡️Bardzo ciekawe było zwiedzanie nowoczesnego Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego w Nowej Słupi - popularyzujący dawny ośrodek żelaza, odkryty podczas szeroko zakrojonych badań archeologicznych.     

➡️Kolejna na szlaku jest Sielpia Wielka, gdzie w XIX w. działał największy zakład całego zagłębia staropolskiego. W dawnych halach fabrycznych zgromadzono stare urządzenia przemysłowe i utworzono Muzeum Zagłębia Staropolskiego. Oprócz budynków zachowały się tu także znajdujące się w terenie groble, przepusty wodne i kanały, przy pomocy których spiętrzano rzekę. Szczególną atrakcją jest ocalałe wielkie koło wodne o średnicy 8,5 metra.                          

➡️Następne dwie miejscowości na szlaku związane są z pierwszymi na ziemiach polskich wielkimi piecami. Funkcjonowały one w Bobrzy i Samsnonowie. Tradycje hutnicze Samsonowa sięgają XVI wieku. Pierwszy zakład wielkopiecowy wymieniany jest w 1645 r.  Siłą napędową urządzeń w hucie była woda rzeki Bobrzy, doprowadzona do zakładu sklepionym kanałem. Samsonowska huta pracowała do 1866 r., kiedy to została zniszczona pożarem, od tego czasu popadała w ruinę. Dziś oglądać tu można ruiny dawnych hut. Bobrza Wielka zajmuje poczesne miejsce na mapie miejsc związanych z historią przemysłu. To właśnie tu w 1598 r. wzniesiono pierwszy w Polsce wielki piec, a w początkach XIX w. rozpoczęto budowę zakładu wielkopiecowego. Do dziś zachowały się jego fragmenty.

Serdecznie dziękujemy za wspaniałą wycieczkę i planujemy już następne spotkanie.

Image
Image
Image